Een onderwerp waarover veel geschreven is en nog steeds geschreven wordt, is blauwe alg. Waarschijnlijk moet de eerste aquarist nog geboren worden, die niet met dit fenomeen te kampen heeft gehad. En zoveel aquaristen er zijn, zoveel middeltjes worden er aanbevolen om dit euvel te lijf te gaan. Ook schrijver dezes heeft er de laatste jaren mee te kampen gehad. Reden om eens in de literatuur te duiken, om te kijken wat er zoal over geschreven is. Nu, dit blijkt een grote hoeveelheid artikelen te zijn, die voornamelijk in Het Aquarium (gedrukt) te vinden zijn.
Nemen we een duik in de laatste zeventien jaargangen, dan blijkt dat daarin zventien middelen beschreven zijn, nog afgezien van de ons gouden bergen belovende middelen uit de handel. Toch wil ik het over deze handelsproducten niet hebben, omdat er nog steeds niet het middel tussen zit, dat doet wat er beloofd wordt, zonder nadelige bijwerkingen. U ziet het hiernaast, er is keuze te over! Maar werken deze middelen nu allemaal en wat gebeurt er in het aquarium bij toepassing ervan? De diverse auteurs hebben blijkbaar allemaal baat gehad bij de toepassing van bovengenoemde methoden; er zal dus wel een bron van waarheid in zitten. Maar allereerst wil ik verwijzen naar een aantal algemene artikelen over blauwe alg, geschreven door kenners en zeer lezenswaardig. Onderstaande artikelen geven een inzicht in het ontstaan en de levensverrichtingen van blauwe algen.
Stikstofverbindingen in de luchtWat zijn blauwe algen?
Blauwe algen (Cyanobacteriën) worden gerekend tot de oudste levende wezens op onze aarde, ze hebben een enigszins afwijkende manier van voortbestaan in vergelijking met algen en hogere planten. Hoewel ze evenals deze kunnen assimileren, omdat ze in het bezit zijn van chlorofyl. Het afwijkende gedrag bestaat uit de mogelijkheid om stikstof direct op te nemen uit het water en de atmosfeer, wat de hogere planten niet kunnen; de meeste nemen stikstof op in de vorm van nitraten.
Om een en ander te begrijpen, is het nodig dat we inzicht krijgen in de stikstofkringloop. Alhoewel deze vrij ingewikkeld is, vindt u het hier in een summier overzicht.
De ons omringende lucht bestaat voor 79% uit stikstof (N). Stikstof komt in gebonden vorm voor in eiwitten, ammoniak, nitriet en nitraat. We kunnen dit in een vereenvoudigd schema tonen. Blauwe algen en een aantal andere bacteriën nemen de vrije stikstof uit de atmosfeer, de bodem en het water (dus ook in het aquarium) op en gebruiken voor hun levensverrichtingen.
Stagnerende plantengroei
Cyanobacteriën zetten stikstof (N2) om in de ammoniakfase (NH3) en concurreren dan de nitrificerende bacteriën weg, waardoor ook geen nitraat meer ontstaat. Dit kan een stagnerende plantengroei veroorzaken, omdat er geen of te weinig nitraten gemaakt kunnen worden door de nitraatbacteriën. Inderdaad blijkt het optreden van blauwe algen in veel gevallen samen te gaan met een stagnerende plantengroei.
Maar nu hebben we toch een dilemma, want bij stagnerende plantengroei kunnen we ons wel eens afvragen wat er eerst was:
a) blauwe algen… stagnerende plantengroei of
b) stagnerende plantengroei… blauwe algen?
Bij a) zou het voorgaande verhaal goed aansluiten, maar bij b) zitten we met een vraag. Feit is wel dat ook bij b) de gemeten hoeveelheid nitraat aan de lage kant is. Ik heb dit bij een aantal verschillende aquaria geconstateerd door het nitraatgehalte te meten, wat dan minder dan enkele mg/liter water bedroeg.
Eigen experimenten
De reden voor al dit verhaal is dat ook ik te kampen had met blauwe algen. Dan ga je eens zoeken in oude jaargangen met het gevolg dat je vele verhalen tegenkomt met allemaal de pretentie dat zij het middel zijn tegen blauwe algen. Dat al de genoemde middelen geholpen hebben, geeft echter te denken, want het is waarschijnlijk mogelijk dat de oorzaak van blauwe algen niet alleen te maken heeft met een vervuilde bak, zoals vele malen geschreven is, maar dat er meer oorzaken aan te wijzen zijn voor het optreden van blauwe algen. Anders zouden al die verschillende middelen geen resultaat hebben gehad. Om te trachten enige orde in deze chaos te scheppen ben ik een aantal middelen gaan toepassen.
Extra zuurstof
Een oxidator lost vaak het probleem op door extra zuurstof in het water te brengen.Allereerst werd een zg. oxidator geplaatst. Deze geeft, gedoseerd, extra zuurstof aan het water door middel van gestabiliseerde waterstofperoxide. Het middel werkte, de blauwe algen verdwenen, alleen de plantengroei liet nog te wensen over. Maar ook kwamen de blauwe algen na verloop van tijd terug en toen was er met toediening van extra zuurstof geen resultaat meer te behalen. Wel of geen toediening van waterstofperoxide gaf geen resultaten meer. Het gemeten nitraatgehalte was nihil.
Plantenvoeding
Om de plantengroei te stimuleren werden een ijzerchelaat en plantenvoeding aan het water toegevoegd. Ook een dosering met kaliumsulfaat gaf in mijn geval geen resultaat bij de planten, wel bij de blauwe algen, deze groeiden goed. Middelen ter verbetering van de plantengroei kunnen een nuttig effect hebben – zeker bij een pas ingericht aquarium – maar zij kunnen ook de blauwe-alggroei stimuleren.
Water verversen en over turf filteren
Water verversen en over turf filteren gaven in eerste instantie enige resultaten, maar ook deze waren niet blijvend van aard. De blauwe algen kwamen regelmatig terug.
Bodemgrond reinigen
Nu had ik bij het herinrichten van dit aquarium de bodemgrond niet vervangen, want de bak deed het voordien toch goed? Zou dan misschien toch een vervuilde bodem mede de oorzaak geweest zijn? Om dit uit te testen werd het aquarium weer eens zo goed mogelijk schoongemaakt en werden alle zichtbare blauwe algen verwijderd. Bij eenderde deel van de bodem werd deze diep met een brede hevelpijp schoongemaakt; hier kwam wel enig donker gekleurd vuil water uit te voorschijn. Na verloop van enkele weken stak de blauwe alg weer de kop op, maar op dat deel van de bodem dat diep schoongemaakt was, bleef de blauwe alg langer weg dan op het ander deel van de bodem. Dan toch een vervuilde bodem?
Een aquarium vol blauwe alg, met daarin ontelbare giftige gasbelletjes. Dat ook het toepassen van echte water-planten niet altijd een oplossing biedt blijkt hier wel, want er staan volop goede waterplanten in deze bak.Om dit nu te weten te komen werd er een andere bak ingericht met een schone bodem. De planten werden uit het ‘blauwe-algaquarium’ gehaald, in de blauwe-algbak afgespoeld en met nog resten van blauwe alg in de nieuwe bak geplant. Ook werd deze bak gevuld met water uit de blauwe-algbak.
In deze nieuwe bak hadden blijkbaar de blauwe algen geen overlevingskansen, want zij verdwenen in hun geheel en de planten groeiden hierin beter dan in de blauwe-algbak. Ook de vissen werden overgezet met het water uit de blauwe-algbak. Na weken was er in deze nieuwe bak geen spoor van blauwe alg zichtbaar en alles deed het hierin goed. Toch een vervuilde bodem?
Tijdelijk licht verminderen
De bak met blauwe algen kreeg geen verlichting meer en na verloop van enkele weken was de blauwe alg hierin bijna verdwenen; alleen in een klein hoekje waar enig daglicht kwam, bleef de blauwe alg bestaan. Hierna werd de blauwe-algbak in zijn geheel leeg- en schoongemaakt; ook het zand werd goed gewassen en weer in de bak terug gedaan. Dit zand gaf erg veel vuil af. Water in de bak en beplanting teruggezet. Na een week enkele vissen erin en na twee weken alle vissen er weer in geplaatst. Drie maanden later nog steeds geen blauwe alg in de bak. Het is dan blijkbaar toch ook een vervuilde bodem geweest? Licht verminderen geeft in zoverre een oplossing dat de blauwe algen voor even verdwijnen, maar zonder extra reiniging van bijvoorbeeld de bodem zullen ze zeker na verloop van tijd de kop weer opsteken.
Nieuwe bak enten en laten rijpen
Is alleen een vuile bodem de oorzaak of spelen nog andere factoren een rol? Waarschijnlijk wel, maar welke zijn nu nog meer aan te wijzen voor het mede veroorzaken van blauwe alg? Ook kan blauwe alg optreden bij pas ingerichte aquaria. De reden hiervan zou kunnen zijn dat de biologische kringloop van de afbraakproducten ammonium – nitriet – nitraat nog onvoldoende werkt. Een nieuwe bak enten met wat bodemvuil of water uit het filter van een gezond aquarium kan de nodige bacteriecultuur opstarten. Extra zuurstof toevoegen kan hier dan de oplossing bieden om de bacteriën te stimuleren beter en sneller hun werk te doen. Met één experiment is dit natuurlijk moeilijk te zeggen.
Antibiotica
Bij enkele middelen wil ik toch wel een kanttekening plaatsen en dat is bij de middelen Tetracycline en Trypaflavine. Blauwe algen worden tot de bacteriën gerekend, dus breedspectrumantibiotica zullen zeker invloed op deze algen uitoefenen. Maar denk hierbij wel aan de nuttige bacteriën in het aquarium, die ook een dreun krijgen. Trypaflavine tast alle assimilerende planten aan en inderdaad ook de assimilerende blauwe algen. Dit soort middelen is waarschijnlijk erger dan de kwaal.
Alles overziend
Mijn ervaring is wel dat de zeventien genoemde middelen uit het begin enige kern van waarheid bevatten. Alleen ben ik van mening dat het optreden van blauwe algen aan meer oorzaken te wijten is. Er zal dan ook een combinatie van middelen toegepast moeten worden om ze afdoende te bestrijden. Een aantal van de middelen is hiervoor genoemd.
Conclusie
De volgende methoden lijken van toepassing. Bij een pas ingericht aquarium dienen we te zorgen voor een goede start van de bacterie-opbouw, zodat er snel ammoniakafbraak plaatsvindt tot het voor de planten opneembare nitraat. Ammoniak ontstaat uit eiwitten, die voornamelijk afkomstig zijn van voedselresten en excrementen van vissen. Bij onvoldoende omzetting zullen stikstofverbindingen zich ophopen en zo een voedingsbodem creëren voor blauwe algen, die in feite in elk water aanwezig zijn. Bij bestaande aquaria zal in veel gevallen de bodem de voornaamste boosdoener zijn. De gevormde nitraten zullen in zo’n bodem weer omgezet worden in nitriet, wat mede een voedingsbodem is voor blauwe algen. Bodem reinigen en injecteren met een goede bacteriecultuur uit een bestaande, gezonde bak of (biologisch) filter. Mijn ervaring van de afgelopen tijd heeft mij wel geleerd dat één middel niet blijvend het gewenste resultaat geeft, maar een combinatie van middelen uit de rij van zeventien wel tot blijvend resultaat kan leiden.
