Wanneer je in de jungle bent, hoor je continu het geluid van de Cicaden (Auchernorrhyncha) om je heen. Het maakt niet uit of je er overdag loopt of ‘s nachts. Soms zo enorm hard, dat je elkaar niet eens meer verstaat. En omdat je eigenlijk vaak alleen maar de lege huiden vindt, denk je dat dit allemaal gewone grote bruine kevers zijn.
Totdat je je er echt in gaat verdiepen. Toen wij in Borneo waren, vernamen we voor het eerst dat er heel veel verschillende soorten zijn, die ook soms op verschillende tijden hun geluid maken, dat ook nog eens onderling behoorlijk verschilt in toon, melodie en in hardheid.
Voor het eerst zagen we de cicade in bijna alle verschillende stadia van zijn leven en ontdekte we dat voordat het zo’n prachtig insect is, er een hele gedaanteverwisseling heeft plaatsgevonden. Het lege bruine hulsje is de huid van de kever waaruit het insect is gekropen. Je zou het zijn pop kunnen noemen. Wanneer dit prachtige insect later eitjes legt, doet ze dat diep in de grond. Hier komen direct kevertjes uit, dus geen larven. Deze kever komt pas na een hele tijd en vele vervellingen boven de grond. Daar gaat hij nog één keer vervellen en dan pas is het tijd voor de metamorfose. Als de cicade volwassen is begint de cyclus weer opnieuw.
De “verpopping” in beeld. De Cicade kruipt langzaam uit zijn omhulsel en toont steeds meer van zijn prachtige groen/blauwe vleugels totdat hij helemaal in volle glorie is te bewonderen.
Thuisgekomen wilde ik toch wel wat meer weten over dit insect en las dat de cicaden een groep van insecten is die vertegenwoordigd wordt door ongeveer 40.000 verschillende soorten! De cicade behoort tot de orde van de halfvleugeligen (Hemiptera). De meeste mensen kennen de cicaden door de op spuug gelijkende schuimnesten waarin de larvale stadia van een aantal soorten cicaden zich ontwikkelt. Dergelijke nesten worden wel koekoeksspuug genoemd en kunnen worden aangetroffen op verschillende wilde en gecultiveerde planten. Andere cicaden eten als larve van plantenwortels en leven ondergronds, waardoor ze heel moeilijk zichtbaar zijn.
Als ze volwassen zijn leven ze allemaal van plantensappen, en sommige worden gezien als plaaginsecten omdat ze op de door de mens geteelde gewassen voorkomen . Een bijzonderheid is dat veel soorten een symbiotische relatie hebben met bepaalde bacteriën. Deze helpen de cicaden bij het verteren van het voedsel. Dit zie je ook wel bij andere insecten maar is bij de cicaden het hoogst ontwikkeld.
Cicaden komen over de gehele wereld voor en zijn een vrij uniforme groep. De meeste soorten zien er ongeveer hetzelfde uit maar er zijn enkele uitzondering. De bochelcicaden bijv. hebben enkele zeer unieke kenmerken en staan bekend als een van de meest bizarre insecten.
Ook in België en Nederland komen verschillende cicaden voor zoals de rododendroncicade (Graphocephala fennahi), de groene cicade (Cicadella viridis en de zwarte, rood gevlekte bloedcicade (Cercopis vulnerata) en sinds enige tijd is ook hier de Mannacicade of Kraakcidade gespot.
Cicaden worden verdeeld in twee groepen, de lantaarndrageracht i – gen (Fulgoromorpha) en de zingcicadeachtigen (Cicadomorpha). Deze laatste groep kennen we vanwege de harde geluiden die de mannetjes maken. Eigenlijk is er maar één continent waar de cicaden niet voorkomen en dat is Antartica.
De meeste soorten cicaden blijven klein, maar de grotere soorten kunnen een lichaamslengte van meer dan 5 cm bereiken en hebben een spanwijdte van bijna 20 cm.
In Maleisië leeft de Pomponia imperatoria waar ze deze grote formaten wel halen.
Cicaden hebben net als alle insecten een in drieën verdeeld lichaam, bestaande uit een kop, een borststuk en een achterlijf. Het borststuk draagt drie paar poten aan de onderzijde en twee paar vleugels aan de bovenzijde. De vleugels bestaan uit twee verharde dekvleugels welke aan de bovenzijde zijn gelegen en de voorvleugels worden genoemd. Hieronder zijn de achtervleugels aanwezig die vaak doorzichtig en vlezig zijn en bij de meeste soorten kunnen worden gebruikt om te vliegen. De kop van de cicade draagt verschillende zintuigelijke organen waarvan de antennes het duidelijkst zichtbaar zijn omdat ze sprietig zijn en ontspruiten aan de voorzijde van de kop. De ogen zijn bij veel soorten goed zichtbaar en zijn altijd aan de zijkanten van de kop gepositioneerd. Net als bij andere insecten bestaan de ogen uit vele kleinere sub-oogjes die de ommatidiën worden genoemd. Alle cicaden hebben aan de bovenzijde van de kop, tussen de samengestelde ogen, drie zogenaamde enkelvoudige oogjes welke bestaan uit een enkele structuur met ieder een eigen lens. Deze z.g.n. ocelli hebben een ondergeschikte visuele functie en kunnen slechts grove lichtverschuivingen waarnemen. Het achterlijf van de cicade is gesegmenteerd en ieder segment wordt aan de bovenzijde beschermd door een tergiet. De onderzijde door een sterniet.
Het eerste achterlijfssegment draagt de tymbalen die voor de geluidsproductie zorgen.
Ook al kunnen de meeste cicaden vliegen, ze zijn vaak niet zo behendig als bijvoorbeeld tweevleugeligen. De meeste soorten kunnen ook springen, vaak worden de vleugels na een sprong uitgeklapt en wordt er een stukje gevlogen.
Cicaden zijn een van de weinige niet-zoogdieren die het lichaam kunnen afkoelen door te zweten.
In de voortplantingsperiode maken de mannetjes zoemende geluiden om de vrouwtjes te lokken. Bij de paring kruipt het mannetje niet op het vrouwtje maar zijn de dieren met de achterlijven aan elkaar gehecht terwijl de voorzijden uit elkaar staan. Cicaden zijn altijd eierleggend en nooit levendbarend.
De eieren worden vaak afgezet in spleten van houtachtige planten . Na enkele weken komen de eieren uit en komen de nimfen tevoorschijn.
Hij start heel klein en door vervelling groeit hij. Iedere keer is het lichaam groter. Pas als ze volwassen zijn worden de stompjes functioneel als vleugels. De nimfen van de grotere cicaden graven zich in de bodem en zuigen aan de plantenwortels. Ze kunnen zich soms jarenlang ondergrond ophouden in een diepte van enkele decimeters. Volwassen cicaden leven doorgaans enkele weken en sterven nadat ze zich hebben voortgeplant. Sommige cicaden hebben wel een zeer lange ontwikkelingsduur van of 13 of 17 jaar. Maar deze leven uitsluitend in de USA.
Het geluid wat ze maken lijkt sterk op een hoge zoem tot fluittoon en wordt geproduceerd door kleine plaatjes te laten trillen met behulp van sterke spieren.
Bij de grotere soorten kunnen alleen de mannetjes zingen en de vrouwtjes alleen maar klikken door met hun vleugels te klapperen. Bij de grotere soorten kan het geluid zo hard zijn dat het bij de mens tot permanente doofheid kan leiden of hoge bloeddruk. De pijngrens van de mens is 100 dB en er bestaan cicaden in Afrika die 107 dB kunnen produceren.
Naast parasieten hebben de cicaden heel veel vijanden: zoals wespen, wantsen, vogels, reptielen, amfibieën en zelfs zoogdieren.
Al met al een heel fascinerend insect die we nu met nog meer interesse zullen bekijken en beluisteren.
©2014 M. v.d. Heijden
