Hoe vissen overwinteren

In een tuinvijver met overvloedige plantengroei en een diepte van minstens 80 à 100 cm worden de vissen voor geringe problemen gesteld om zeker tot het volgend voorjaar te kunnen overleven. Per vissoort kunnen de overwinteringsgewoonten sterk verschillen wat betreft de waterdiepte waarop de vissen hun rustpositie kiezen, alleen of in schoolverband, of zich in de bodem ingraven. Als de watertemperatuur beneden de 10° C zakt, daalt de stofwisseling en de bloedsomloop van de meeste vijvervissen zo sterk, dat de vissen zich alleen nog maar langzaam voortbewegen en nauwelijks nog voedsel kunnen verteren. Veel vissen nemen beneden 5° C geen voedsel meer op en hun hartslag daalt tot vier slagen per minuut. Veel vissoorten zoeken voor hun winterrust bij voorkeur donkere plekken op. Deze vinden ze o.a. tussen ‘s winters groen blijvende waterplanten, zoals penningkruid (Lysimachia nummularia), klein sterrenkroos (Callitriche palustris) en bronmos (Fontinalis antipyretira). Ook tussen lisdodden, biezen, riet en zeggen vinden vissen ideale rustplaatsen. Om het vijverwater niet met onverteerd voer (vlokken of tabletten) te belasten, wat tot een aanzienlijke vermindering van het zuurstofgehalte zou leiden, dient in september het voeren gestaakt te worden. Als regel dient men aan te houden dat bij een watertemperatuur beneden 12° C geen voer meer gegeven wordt.

Nu moet men zich de winterrust van vissen niet zodanig voorstellen dat de dieren volledig bewegingloos maandenlang op een plaats zouden blijven hangen. Afhankelijk van de lichtinval kunnen ze zelf een lichtere of donkerder plek in het water opzoeken en zo hun standplaats aanpassen aan hun behoeften. Of door geringe waterstroming, hetzij door de wind of door een filterpomp of luchtpompje voor het openhouden van een wak in het ijs ergens anders heen gedreven worden. Dat laatste gebeurt vooral met oppervlaktevissen, zoals het vetje (Leucaspius delineatus) of de alver (Alburnus alburnus), die zich roerloos in de bovenste waterlaag, in het vrije water of tussen planten ophouden. De populaire kroeskarper (Carassius carassius), waarvan vooral de natuurlijke goudkleurige mutant tussen planten goed zichtbaar is, graven zich voor hun winterrust, evenals veel andere vertegenwoordigers van de karperfamlie, in de modder, het plantenafval of het fijne zand in.

Problematisch of onmogelijk is de overwintering van vissen in vijvertjes die geen vorstvrij diep gedeelte hebben en daarom het gevaar lopen tot op de bodem dicht te vriezen. Of wanneer men dieren heeft die zeer lage watertemperaturen niet of slechts beschadigd kunnen overleven. De goudvis (Carassius auratus auratus), een kweekvorm van de giebel (Carassus auratus gibelio), verdraagt een temperatuurverlaging tot zeker 6° C en kan dus in voldoende diepe tuinvijvers blijven gedurende de winter. Uit ondiepe tuinvijvers of waterbakken moeten vissen wegens bevriezingsgevaar wel verwijderd worden en tijdelijk in huis in grote aquaria of bakken in de kelder ondergebracht worden ter overwintering, liefst bij een temperatuur van 12 – 15° C. Een filter moet daarop wel aangesloten worden, maar bij de genoemde temperaturen hoeft ‘s winters nauwelijks gevoerd te worden. Stijgt de temperatuur tijdelijk, bij zacht weer, dan mag een beetje voer gegeven worden.

Na half april kunnen goudvissen terug in de tuinvijver, maar de sluierstaarten en andere kweekvormen pas vanaf mei. Uiterlijk in november, dus voordat zich een ijslaag zou kunnen vormen, dient men er zich van te vergewissen of het vijverwater voldoende zuurstof bevat voor de zich in winterrust begevende vissen en andere levende wezens. Als bij de herfstschoonmaak alle afgevallen boombladeren verwijderd werdenen de eerder genoemde ‘s winters groen blijvende en zuurstof producerende waterplanten aanwezig zijn, is de kans groot dat de vissen de winter gezond overleven. Bij een geringe visbezetting met kleine inheemse vissoorten is een extra beluchting dan overbodig. Ongeveer 10 – 12 vetjes, stekelbaarsjes of bittervoorntjes per m³ water of 2 – 5 goudvissen kunnen als geringe visbezetting worden beschouwd.
Wie dat wil, zou echter extra zuurstof in de vijver kunnen brengen d.m.v. een membraanluchtpompje of – als er geen stopcontact in de buurt is – met een oxidator.