Vijvers in het voorjaar

Door stijging van de temperatuur en toeneming van de lichtintensiteit, ontwaakt de natuur. In de winterperiode heeft de ontwikkeling van de natuur als het ware even stilgestaan. Zeg maar in winterslaap geweest. Zo ook de vijver en zijn bewoners. In het voorjaar komt alles weer tot leven. Dat dit niet altijd zonder problemen gaat, kan menige liefhebber beamen.

Hoe komt het toch dat, juist in het voorjaar, als de omstandigheden voor de vijvervissen en planten gunstiger worden, er juist zoveel problemen ontstaan? Een paar redenen:

Onvoldoende voorbereiding op de winter.
Extreme temperatuurschommelingen in het voorjaar.
Te vroeg aankopen van vissen en planten en te veel voeren.

Het eerste punt is van groot belang en bepalend voor het goed doorkomen van met name het visbestand gedurende de winter en het voorjaar. Dit geldt eigenlijk voor elk levend individu of organisme. Als de tuin niet winterklaar gemaakt wordt, zullen er ook bepaalde planten het voorjaar niet halen en zal alles er uiteindelijk minder kleurrijk uit gaan zien. In een gecultiveerde biotoop, waar wij hoge eisen aan stellen, zullen we als mens de nodige maatregelen moeten treffen. Wie wil nou een troebele vijver of het hele seizoen tegen kwakkelende vissen aankijken.

Niets doen, geen garantie voor de toekomst

De natuur zijn gang laten gaan in deze grote en diepe “echte” natuurvijver is mogelijk zonder filter en periodiek onderhoud. In deze vijver bevinden zich veel planten en een groot aantal goudwinden.Ik kom van tijd tot tijd nog wel eens van die bofkonten tegen, die nooit iets doen aan hun vijver. Dat gebeurt in de natuur toch ook niet, is dan het motto. Wel, mijn reactie hierop is: je kunt geluk hebben, maar is dat een garantie voor de toekomst? Ik denk het niet. Denk alleen maar aan het feit, dat vissen elk jaar groter worden en dus meer afval produceren. Als het aantal liters en de filtercapaciteit, voorzover die aanwezig is, gelijk blijft, dan geef ik u te raden.
Alhoewel dit artikel over de vijver in het voorjaar gaat, ben ik toch genoodzaakt om die punten te noemen, die je zou moeten toepassen om goed voorbereid te zijn op de winter. Hierbij kun je zelf wel nagaan of dit op jouw vijver betrekking heeft. Heb je een een echte koivijver – dit is in de regel een vijver zonder beplanting met een meerkamer filter – dan valt er uiteraard weinig te snoeien.

Meerkamerfilter voor koivijver; ze zijn er in verschillende maten. (foto F. Wesdijk)

Voorbereiding op de winter

In geval er een filter op draait: overweeg of je de hele winter door gaat filteren. Dit is mogelijk indien men goed isoleert en gebruikmaakt van verwarmingselementen, die al dan niet gekoppeld zijn aan bv. de WesPro-thermostaat.
Laat je het filter doordraaien – zeker aan te raden voor de koivijvers – begin dan in het najaar jaar bv. elke week een gedeelte (of kamer) van je filtermateriaal schoon te maken. Open tenminste eenmaal per week de ontslibafsluiters als je die hebt. Slibafval is de pest voor je micro-organismen. Om micro-organismen te sparen, reinig je het filtermateriaal in een emmer of speciekuip, die met vijverwater is gevuld.
Heb je twijfels over de gezondheid van één of meer vissen, maak dan een uitstrijkje van de slijmhuid en laat dit in een vijverspeciaalzaak op de aanwezigheid van parasieten onderzoeken.
Pas het soort en volume visvoer aan de temperatuur aan (zie tabel).
Wil je het filter uitschakelen (kleine natuurvijvers), maak deze dan schoon en berg het op tot het voorjaar. Schakel wel in het najaar ten minste een luchtpompje met daaraan één of meer bruisstenen in. Dit verjaagt een eventueel teveel aan C02-gas.
Formele koivijver in de mooi aangelegde tuin bij de familie Scheenloop te Hoogvliet.Meet het vijverwater op de hardheid (GH & KH) en op nitraten (NO3).
Indien nodig, ververs gedeeltelijk water, totdat de nitraatwaarde op een acceptabel peil is en verhoog de hardheid met de daarvoor bestemde producten bv. Velda KH+ en GH+. Ideale waarden voor de GH zijn: > 10° DH en de KH > 6 en de nitraten < 50 mg/l.
Snoei de moerasplanten en dun indien nodig het zuurstofplantenbestand uit.
Ligt er een dikke sliblaag (> 5cm), verwijder ddie dan met een stofzuiger of gebruik speciaal hiervoor bestemde slibetende bacteriën. In geval je een stofzuiger inzet, doe dit dan voordat het water sterk afkoelt, want anders zuig je ook een heleboel zuurstofplantjes mee, die in het najaar naar de bodem zakken. Denk maar aan hoornblad, krabbescheer en kikkerbeet.
Als de vorstperiode nadert en je hebt het filter uitgeschakeld, laat dan een tweedelige ijsvrijhouder op het water drijven. Als deze vastgevroren zit en het ijs een paar centimeters dik is, kun je door middel van de opening aan de bovenkant er enige emmers water uit halen. De luchtlaag die daardoor tussen het water en ijs komt, dient als isolatie en voorkomt verder aandikken van het ijs (ideaal voor ondiepe vijvers). Breng bruisstenen, die met de luchtpomp verbonden zijn, omhoog tot ca 30 cm onder het wateroppervlak.
Als de vorstperiode nadert en je laat het filter doordraaien, isoleer het wateroppervlak bv. met noppenfolie, breng pompen die op de bodem liggen naar een hoger gelegen talud en reduceer de doorstroomsnelheid van de pomp met 50%. Breng bruisstenen, die met de luchtpomp verbonden zijn, omhoog tot ca 30 cm onder het wateroppervlak. Dit voorkomt vermenging van het koudere oppervlaktewater met de onderste waterlaag, die van nature op 4° C. blijft.

Goed werkende 3-kamerfilter in combinatie met een zandfilter voor de koivijver bij de familie Scheenloop.

Losse verwarmer voor in het filter. (foto F. Wesdijk)Hopelijk begrijpt u, dat bovengenoemde tips belangrijk zijn voor een goede doorstart in het voorjaar. Stel dat een filter voor een natuurvijver wel in het najaar uitgeschakeld is, maar niet schoongemaakt en u zet die op een bepaald moment in het voorjaar weer aan. Al die vieze smurrie en dode bacteriën die vrijelijk de vijver instromen. Gek hè, dat dit vijverwater dan niet direct helder is?
Of wat denkt u wat er gebeurt als er een dikke laag slib op de bodem ligt, waar vooral in de dooiperiode rottingsbacteriën actief in worden en het zogenaamde moerasgas produceren? Als die luchtbellen, die onder het ijs hangen, ingeademd worden door uw vissen, dan vrees ik het ergste.

Bio-oxydator, slibetende bacterie-cultuur (foto F. Wesdijk)

Extreme temperatuurschommelingen in het voorjaar

De enorme temperatuurverschillen in het voorjaar vormen een groot probleem voor ons visbestand. Soms lijkt het erop alsof de zomer zich aandient en meten we temperaturen van boven de twintig graden. Enkele dagen of weken daarna kan het kwik weer dalen tot soms wel zes graden of minder en kunnen we onze winterjassen weer opzoeken. De vissen begrijpen hier helemaal niets van. Het is een onnatuurlijk verloop. Dit ‘up en down-effect’ van de temperatuur is een ware uitputtingsslag voor uw vissen. Na maandenlang op non-actief te hebben gestaan, willen ze maar één ding en dat is hun reserves opbouwen door zich voedsel toe te eigenen en voor nakomelingen te zorgen. Of uw vissen het volhouden, hangt veelal af van overige omstandigheden zoals waterkwaliteit e.d. en natuurlijk ook van hun conditie. Zwakke broeders zullen in deze fase dus het eerste sneuvelen.

Naast een goed draaiend biologisch filter hebben in deze koivijver moerasplanten, zoals onder andere lisdodde, gele lis en kattestaart, ook een positieve invloed op de watersamenstelling.

Kritieke temperatuurszone

De meest kritieke temperatuurszone is die van tussen de acht en twaalf graden Celsius. Dit is echt een linke periode en wel om de volgende reden. In het vijvermilieu komen vanaf acht graden Celsius allerlei bacteriën en parasieten tot leven. Terwijl het natuurlijke afweermechanisme van uw vissen pas actief wordt vanaf twaalf graden Celsius. Begrijpt u, dat als vissen lang in deze temperatuurzone vertoeven, dit hun de kop kan kosten? Als er in het afgelopen najaar al parasieten op de vis gezeten hebben, dan zullen ze in deze periode hun slag slaan.

In de winter kunnen we de vijver toedekken; dit helpt heel goed tegen wind en vorst.Olga Haenen, hoofd van het visziektenlaboratorium van het CIDC te Lelystad, koppelde ook de problemen die er voorjaar 2001 waren betreffende het vermeende ‘herpesachtige’ karpervirus aan de temperatuurverschillen. In het voorjaar van 2001 zijn er veel vissen omgekomen in de Nederlands binnenwateren.
Dit alles laat zien, dat wij – willen wij onze dierbare vissen behouden – de natuur een handje zullen moeten helpen. Helaas, maar het is niet anders. Een van de mogelijkheden is het gebruik van verwarmingselementen, die gekoppeld zijn aan een thermostaat. Dit hoeft, zeker als de vijver in de koudere periode wordt afgedekt met bijvoorbeeld noppenfolie, niet echt veel energie te kosten. De WesPro-thermostaat, een product van Vijverspeciaalzaak Gebr. Wesdijk B.V. te Barendrecht, is zo’n instrument, waarmee de temperatuur beheerst kan worden. In principe kun je hiermee het oppervlaktewater van een gemiddelde vijver op vier graden Celsius houden. Het absolute minimum voor vissen. Als de temperatuur op een gegeven moment een bepaald aantal graden heeft bereikt, kun je dit met de WesPro-thermostaat vasthouden door de thermostaatinstelling op te schroeven naar de temperatuur van de vijver. Mocht de temperatuur op een gegeven moment weer dalen, dan koelt het vijverwater niet af, doordat de verwarmingselementen worden geactiveerd.

Te vroeg aankopen van vissen en planten en te veel voeren

Een overwinteringplaats voor koi is een goede methode; bij een temperatuur van 16 graden Celsius overwinteren koi in een schuurtje bij de fam. ScheenloopElk voorjaar weer zijn er overenthousiaste vijverliefhebbers, die bij de eerste zonnestralen hun vissen of plantenbestand willen uitbreiden. Als je bovenstaande informatie tot je door heb laten dringen, is dit niet echt verstandig. Naast het feit dat ook het nieuwe visje of plantje nauwelijks weerstand heeft kunnen op bouwen, zijn vanwege de lage temperaturen ook de micro-organismen nog niet of nauwelijks actief; laat staan dat ze de toeneming van afvalstoffen kunnen verwerken.
De stabielste vijvers zijn die waar het filter de hele winter heeft door kunnen draaien. In een goed onderhouden filter zijn doorgaans alleen goede bacteriën gehuisvest. Die – ook wel nitrificerende bacteriën genaamd – zijn gedurende de winterdagen niet doodgegaan, maar zijn net als de vissen in een winterslaap geweest. Zodra de temperatuur boven de tien graden Celsius komt, worden ze enigszins actief en hervatten ze hun werk. Ik zeg heel voorzichtig enigszins, want in deze periode zijn ze minimaal actief. Wordt er in deze periode te veel gevoerd of wordt het visbestand uitgebreid, dan is de kans groot dat ze de afvalstoffen (nog) niet goed kunnen verwerken. Hierdoor vormt zich ammonia, dat afhankelijk van de zuurgraad (pH) zeer schadelijke gevolgen kan hebben voor de vissen.
Ik heb de stellige de indruk, dat er binnen een groep vissen er altijd wel enige zijn, die drager zijn van een of andere parasiet. Zie het maar, zoals bijvoorbeeld bij katten. Ondanks de preventieve maatregelen tref je op een gegeven moment toch weer zo’n vervelende vlo aan. Zo ook bij vijvervissen. Parasieten proberen hun slag te slaan als hun gastheer verzwakt is. Dat de temperatuur hierbij een belangrijke rol speelt, hebben we in het bovenstaande al uit de doeken gedaan, maar reken erop dat dit risico nog sterker wordt als er te vroeg in het voorjaar nieuwe vis wordt uitgezet. Als je op de man af vraagt, wat dan de beste tijd is voor de aankoop van nieuwe vis, dan leert de praktijk dat eind april, begin mei de ideaalste tijd is. De temperaturen zijn dan al geruime tijd boven de 15° C en lopen op tot zelfs boven de twintig. U als trotse visbezitter hebt dan allang kunnen waarnemen of de huidige vispopulatie gezond is. Dit is uiteraard een absolute voorwaarde voor het aankopen van nieuwe vissen.

Een vijver in een overdekte binnen- plaats van een appartementen complex (de foto is genomen vanaf de 5de etage); deze vijver met goudvissen en goudwinden geeft voor de winter geen problemen

Bacteriën, geen eeuwig leven

Denk erom, dat goede nitrificerende bacteriën geen eeuwig leven hebben. Het is inmiddels wel bekend, dat ze veel oppervlakte nodig hebben en zich graag huisvesten op harde materialen. Houd er echter rekening mee, dat met het verstrijken van de tijd bacteriën zullen sterven, maar hun plaats op het filtermateriaal in beslag houden. Op een dode bacterie kan en zal zich nooit meer een nieuwe bacterie vestigen. Dit resulteert dus in een verminderde werking van het filter. De oplossing is om regelmatig filtermateriaal te vervangen of sommige harde materialen uit te koken. Ent het filter in de opstartfase regelmatig met een goede bacteriecultuur van bv. ABA, Velda of Biotool.

Planten

De meeste moerasplanten worden in kassen opgekweekt. Als deze te vroeg naar buiten gaan, kan dit bij een geringe nachtvorst schadelijke gevolgen hebben. Goed isoleren of gewoon wachten tot na de ijsheiligen is het advies. Zuurstofplanten, zoals waterpest en hoornblad, hebben naast een bepaalde hardheid ook koolzuurgas (C02) nodig.
Het ijs, de sneeuw of regen heeft het water meestal alleen maar zachter gemaakt. Ook nu dus weer meten en eventueel aanvullen met mineralen. Koolzuurgas komt vrij door vissen en de nitrificerende bacteriën. Daar dit in het voorjaar nog minimaal is, kan het wel eens zijn, dat de nieuw aangekochte zuurstofplanten niet aanslaan door een gebrek aan koolzuur. In sommige gevallen, bijvoorbeeld als de lichtintensiteit toeneemt, moet je wel gaan beplanten, ook met drijfplanten, want anders zouden er zich te veel zweefalgen kunnen vormen. Dan kan het licht niet goed meer doordringen tot het onderwatermilieu. Ook hier kan men dan de natuur een handje helpen door C02-tabs (Velda) toe te voegen. U begrijpt dat dit alleen nodig is voor een natuurvijver.

Voeren

Voerthermometer (foto F. Wesdijk)Vissen willen nou eenmaal in het voorjaar een inhaalslag maken en vertonen bij de eerste zonnestralen een vraatzuchtig gedrag. Te veel voeren kan verstrekkende gevolgen hebben voor hun gezondheid. Door de lange vastenperiode ligt de peristaltische werking van de darmen hoegenaamd nog stil. Dit moet langzaam op gang komen door het verstrekken van kleine hoeveelheden voer. Bij voorkeur wintervoer, omdat dit veelal verrijkt is met tarwegluten. Door de toevoeging van tarwegluten, voorkomt men de kans op verstopping. Waterluizen uit een gezonde sloot, zijn een welkome afwisseling op het menu, mits er geen schadelijke parasieten meekomen, zoals de karperluis en bloedzuiger. De hiernaast afgebeelde voerthermometer is een handige hulp bij het voeren van uw vissen.

Zodra het ijs is ontdooid, probeert u het slib te verwijderen. Dit kan u wat zuurstofplanten kosten, maar dat is beter dan dat het voor vissen slechte moerasgas vrijkomt.
Ververs ten minste eenderde van het water en gebruik daarbij altijd een goed waterbereidingsmiddel.
Test het water op GH en KH. Vul dit aan indien nodig.
Zodra vorstgevaar is geweken, start u het filter op.
Ent uw vijver met een goede bacteriecultuur.
Vul het plantenbestand aan met zuurstof- en moerasplanten. Vooral rietsoorten.
Wordt het plotseling zomerweer, schaf dan wat drijfplanten en/of een waterlelie aan.
Blijft het water troebel? Laat in de vijverspeciaalzaak vaststellen of dit komt door zweefalgen of door opdwarrelend zweefvuil.
Pak zweefalgen aan met het inzetten van een UV-lamp of doseer enkele malen een flink portie waterluizen.
Pak zweefvuil aan door vooral het fijnste filtermateriaal (meestal schuimmatten) te vernieuwen.
Twijfel je over de gezondheid van je vissen? Test het water op afvalstoffen, zoals nitraat en fosfaat, en laat een slijmhuidonderzoek doen in de vijverspeciaalzaak.
Koop eens vers visvoer, bij voorkeur met een immuniteitsversterker (WesPro) en geniet van een gezonde waterpartij!