De zwanenbloem is een van de mooiste inheemse moerasplanten. Zij komt van nature voor in ondiepe, voedselrijke zoete wateren. Het is een beschermde plant. De plant ging de afgelopen decennia sterk achteruit. Oorzaken waren het dempen van sloten voor de uitbreiding van dorpen en steden (denk aan nieuwe woonwijken en industrieterreinen). Andere oorzaken zijn het machinaal reinigen van sloten. Ook door de verlaging van het grondwaterpeil zijn er veel sloten drooggevallen. Vandaag de dag zien we gelukkig de plant weer meer terugkomen, vooral in beschermde natuurgebieden en vijverpartijen.
De zwanenbloem als randbeplanting in een grote vijver
Aan het eind van een stevige ongeveer 1 meter lange stengel ontvouwt zich boven het wateroppervlak in de zomer een op een paraplu gelijkend scherm van wel zo’n 30 kleine roze bloemetjes. De mooie bloemschermen en sierlijke bouw van deze plant maken dit gewas bij uitstek geschikt voor toepassing in de vijver. De plant komt begin mei pas boven water en is dan zeker voor de leek moeilijk te onderscheiden van andere waterplanten met een biesachtige bladstructuur. In de niet-bloeiende vorm moet men op de volgende kenmerken letten: de bladeren zijn driekantig en ze zijn spiraalsgewijs gedraaid om de as. Waar de naam zwanenbloem vandaan komt, blijkt voor velen een raadsel te zijn.
Het heeft mij verbaasd, dat sommige bekende schrijvers van tuin- en vijverboeken bij de beschrijving van de zwanenbloem vermelden, dat niet precies te weten en anderen denken het te weten, maar wat ze schrijven is niet waar. Om maar een paar voorbeelden te noemen: De één zegt: “dat de planten zo worden genoemd, omdat ze aan de waterkant staan”. Een ander beweert: “dat de zwanen ze graag eten”. Weer een ander beweert: “dat het gracieuze van de zwaan tot uiting komt in de zwanenbloem”. Vervolgens nog twee citaten uit weer twee andere boeken: zoals zoveel waterplantennamen is dit er weer één die totaal onduidelijk is, maar ergens in het verre verleden zal er wel een aanleiding gevonden zijn voor deze naam. De tweede visie luidt: de Nederlandse naam berust waarschijnlijk op het feit, dat de bloemstengel soms als een zwanenhals is gebogen.
Insecten zoals o.m. bijen, vlinders en zweefvliegen bezoeken graag de bloemetjes van de zwanenbloemNu wordt u ongetwijfeld nieuwsgierig en zult u zich afvragen: waarom wordt de plant dan zwanenbloem genoemd? Omdat ik mij dat ook heb afgevraagd, ben ik in meer dan twintig jaargangen van de Koninklijke Maatschappij Tuinbouw en Plantkunde ‘Groei en Bloei’ gaan snuffelen en waarlijk in de uitgave van juli 1991 stond een uitgebreid artikel over deze prachtige moerasplant en vond ik daar de oplossing waarom de plant deze naam draagt. Aan de hand van een uitgebreide tekst, foto’s en tekeningen werd het allemaal uitgelegd. Ik ga hier niet het gehele verhaal vermelden, maar het komt op het volgende neer: ‘om te weten waarom de plant zo heet, zullen we een bloemetje van dichtbij bekijken. Een bloem bestaat uit zes bloemblaadjes, de buitenste donkerder dan de binnenste. Verder naar binnen staan negen meeldraden met een marmerwitte steel en donkerpaarse knoppen. Het binnenste van de bloem bestaat uit weer zes elementen dat de zes stampers blijken te zijn. Deze stampers staan in het hart van de bloem als ‘zwaantjes’ met de nek omhoog gestrekt’. Het verhaal gaat verder en vertelt over de bestuiving d.m.v. insecten en eindigt dan met: eerst leken het zwaantjes met de koppen gestrekt, na het rijp worden lijken het zwaantjes met de hals gebogen. De naam zwanenbloem dankt deze plant dan ook aan dit onderdeel van de bloem. Einde citaat. Leuk om te weten toch!
De zwanenbloem voor de vijver
Op de voorgrond een groep zwanenbloemen aan de oever van een ondiepe slootDe sierlijke bouw met haar prachtige bloemschermen, die bloeien van juni tot augustus, maken deze plant bij uitstek geschikt voor toepassing in de vijver. Een zonnige standplaats is wel gewenst. De plantdiepte kan variëren van 0 tot 30 cm. Als plantdiepte in het algemeen geldt: de afstand van de bovenkant van de aarde, waarin de plant is geplaatst, tot het wateroppervlak. De zwanenbloem moet zeker niet te diep worden gezet. Zodra de diepte meer dan 35 cm is, gaat zij het al minder goed doen en pakweg bij een halve meter laat zij het vaak geheel afweten. Deze ervaring heb ik zelf jaren geleden zelf ondervonden. Een flinke groep planten had ik in een grote waterpartij geplaatst, waarvan het water meer dan een halve meer diep was met het gevolg, dat sommige bladeren niet meer op een zwanenbloem leken en dat er geen bloemen meer ontsproten. Pas nadat ze ondieper waren gezet, gingen ze wel bloeien. De lengte van de plant ligt tussen de 80 – 120 cm. Als achtergrond- of randbeplanting in een flinke groep, gecombineerd met de blauw bloeiende Pontederia cordata en andere contrasterende, lager blijvende moerasplanten komen ze goed tot hun recht. Na de bloei ontstaan bruine op koffiebonen lijkende vruchten en in sommige delen van het land worden de planten dan ook wel ‘koffieboontjes’ genoemd. Ze vragen wel een voedselrijke grond en kunnen zonder meer in de volle grond gezet worden, waarna ze zich mooi als een flinke groep uitbreiden. Hoewel ze zich d.m.v. een wortelstok uitbreiden, valt het woekeren, zoals sommigen beweren, wel mee. Komen er te veel, dan is dat een mooie gelegenheid andere vijverliefhebbers de planten cadeau te doen.
Volgens vijver- en plantendeskundigen bloeien zwanenbloemen slecht of in het geheel niet in mandjes. Deze ervaring heb ik niet. Vele jaren geleden heb ik er enkele in een flinke vijvermand gezet, gevuld met vette klei en afgedekt met een fijn grindlaagje. Ze hebben wel degelijk fraai gebloeid. Ik kan me vergissen, maar misschien ligt de oorzaak in het feit, dat men gewoon ‘vijveraarde’ heeft gebruikt. In vijveraarde zit te weinig leem en klei wat vroeger helemaal het geval was. Tegenwoordig wordt meer blauwe klei in deze aarde verwerkt. Misschien is dat de oorzaak voor het uitblijven van de bloei?
